65 / 132
65
EKONOMİK
FORUM
rağmen bu illerin hiçbiri Norveç, İsviç-
re, Amerika, Almanya, Kanada, İngiltere,
Fransa gibi büyük çoğunluğu Avrupa ve
Kuzey Amerika ülkelerinden oluşan çok
yüksek insani gelişmişlik sınıfına dâhil
değildir. Kişi başına düşen gayrisafi yurtiçi
hasılanın en yüksek olduğu il olan Yalova,
eğitim endeksinin en yüksek olduğu iller
arasında olan Ankara, Trinidad ve Tobago
ve Lübnan gibi ülkelerle benzer skorlara
sahiptir.
Eğitimde Eskişehir ve Ankara önde
İGE’nin alt bileşenler incelendiğinde,
eğitim endeksinde en yüksek değerlere
sahip olan Eskişehir, Ankara; kişi başına
düşen gelir seviyesinde en yüksek gelire
sahip olan iller Yalova, Bolu gibi illerin
toplam İGE değerlerinde de diğer illere
göre yüksek bir performans gösterdi-
ği görülmektedir. İGE alt endekslerinde
iyi performans gösteren iller arasında
endeksler arasında çeşitlilik söz konusu
olmaktayken düşük performans gösteren
illerin her bir alt endekste benzer bir profil
çizdiği görülmektedir.
Van ve Ağrı en geride
Gelir endeksi eğitim ve sağlık endeks-
leriyle karşılaştırmalı olarak ele alındığın-
da kabaca illerin gelir ve eğitim değer-
lerinin birlikte artıp azaldığı; illerin sağlık
ve gelir değerleri karşılaştırmasında ise
nispeten farklılaştığı söylenebilir. Özellikle
gelir ve sağlık endeksi karşılaştırmasında
uçlara savrulmuş üç il dikkat çekicidir. Van
ve Ağrı ile diğer iller arasında hem gelir,
hem sağlık değerleri açısından kayda
değer bir fark bulunmaktadır. Kilis ise
görece yüksek gelir düzeyine rağmen
sağlık endeksinde son sıralarda yer alarak,
ekonomik gelişmişliğini beşeri kalkınma-
ya dönüştürmekte başarısız bir konumda
bulunmaktadır.
Türkiye’ye içinde bulunduğu bölge
üzerinden bakıldığında ise Türkiye’nin
batı ve ortasının Balkanlar, Kuzey Kara-
deniz ve Kafkasya ile bütünleştiği; buna
karşılık doğusunun da Irak, Suriye ve Orta
Asya coğrafyası ile benzer gelişmişlik gös-
terdiği görülmektedir
Doğu’da fark büyük
İllerin gelişmişlik düzeylerini daha
detaylı incelemek için İnsani Gelişme En-
deksi metodolojisini temel alan yöntem
biraz farklılaştırılmış, illerin kendi arasında
karşılaştırmaları Türkiye referans değerleri
kullanılarak tekrarlanmıştır. Bu şekilde
elde edilen Yerel İGE 2013 değerleri ile
sınıflamalar çeşitlenmektedir. Doğu illeri
arasında eğitim, sağlık ve gelir bileşen-
lerinde en düşük değerlere sahip illerin
bulunması bu bölge illeri için elde edilen
değerleri bir hayli aşağı çekmektedir.
Ülkemizde illerin sosyo-ekonomik
gelişmişlik düzeyi Kalkınma Bakanlığı ta-
rafından geliştirilen SEGE endeksi tarafın-
dan belirlenmektedir. En son 2013 yılında
2011 yılı değerlerine göre hesaplanan
SEGE endeksi için 61 göstergeden yarar-
lanılmıştır. SEGE 2011 gelişmişlik sıralama-
ları ile bu çalışma kapsamında hesaplanan
İGE 2013 sıralamaları karşılaştırıldığında,
illerin aldıkları sıralarda bazı benzerlik ve
farklılaşmalar göze çarpmaktadır. Bu an-
lamda, örneğin, İGE 2013’e göre orta insa-
ni gelişme sınıfına giren doğu illeri SEGE
2011’de de alt sıralarda yer almaktadır.
Beş il sıralamadaki yerini korudu
Daha detaylı bakıldığında ise, 5 ilin
her iki endeks sıralamasında yerini ko-
ruduğu (Ardahan (71.), Bitlis (76.), Ço-
rum (50.), Kahramanmaraş (60.), Yozgat
(65.); SEGE 2011’deki sırasına kıyasla İGE
2013’teki yeri 10 sıra veya daha geride
13 ilin olduğu (Adana, Aksaray, Antalya,
Balıkesir, Bartın, Bursa, Düzce, Gazian-
tep, İstanbul, Kayseri, Konya, Tekirdağ,
Uşak); SEGE 2011’deki sırasına kıyasla İGE
2013’teki yeri 10 sıra veya daha ilerde 14
ilin (Artvin, Bilecik, Giresun, Isparta, Ka-
rabük, Kırıkkale, Kilis, Kütahya, Nevşehir,
Niğde, Rize, Trabzon, Yalova, Zonguldak)
olduğu görülmektedir. İki sıralama arasın-
da en fazla değişikliğin göze çarptığı iller
ise (iki endeks arasındaki yeri bakımından
20’den fazla sıra farkı olan) Adana, Antal-
ya, Artvin, Gaziantep, İstanbul, Karabük,
Kırıkkale, Konya, Niğde, Tekirdağ’dır.”