Ebola ve
eşitsizlik
JOSEPH E. STIGLITZ
E
bola krizi, küreselleşmenin olumsuz
tarafını bize bir kez daha hatırlatıyor.
Yalnızca sosyal adalet ve cinsiyet eşit-
liği gibi ilkeler değil, aynı zamanda
çevreyle ilgili sorunlar ve hastalıklar gibi kötü
şeyler de sınırları her zamankinden daha kolay
geçiyor artık.
Bu kriz, bize aynı zamanda kamu yöne-
timiyle sivil toplumun önemini anımsatıyor.
Ebola gibi bir hastalığın yayılmasını önlemek
için özel sektörden yardım istemiyoruz. Onun
yerine, ABD’deki Hastalık Kontrol ve Önle-
me Merkezleri (CDC), Dünya Sağlık Örgütü
(WHO) ve dünyanın her yerindeki yoksul ül-
kelerde insanları tedavi etmek için yaşamlarını
riske atan doktor ile hemşirelerin örgütü Sınır
Tanımayan Doktorlar gibi kurumlardan yardım
bekliyoruz.
Devlet kurumlarını dağıtmak isteyen sağcı
fanatikler bile, Ebola’nın neden olduğu krize
benzer bir krizde bile çareyi devlet kurumla-
rında arıyor. Hükümetler bu tür krizleri çözme
konusunda mükemmel olmayabilir, ama bekle-
diğimiz kadar mükemmel olmamalarının ne-
denlerinden biri de, ilgili ulusal ve uluslararası
kurumlara yeterince mali kaynak sağlanmamış
olunması.
Ebola meselesinden alacağımız daha çok
ders var gibi. Hastalığın Liberya ve Sierra
Leone’de bu kadar hızlı yayılmasının neden-
lerinden biri, savaşlardan yıpranmış olan her
iki ülkede de, nüfusun büyük çoğunluğunun
yetersiz beslenmesi ve sağlık sisteminin çök-
müş olması.
Dahası, özel sektörün önemli bir rol oyna-
dığı alanlarda (aşı geliştirme), yoksul insanla-
rı veya yoksul ülkeleri etkileyen hastalıklara
kaynak ayırabilmesi için özel sektöre sağlanan
teşvikler düşük düzeyde. Gelişmiş ülkeler, Ebo-
la gibi hastalıklarla mücadeleye yönelik aşılara
ancak o hastalık kendileri için tehdit olmaya
başlayınca yatırım yapıyor.
Bu özel sektöre yönelik bir eleştiri değil;
sonuçta ilaç şirketleri, vicdanlarına bakarak
yatırım yapmıyor ve yoksulların hastalıklarını
önleyecek veya tedavi edecek para yok. Dahası
Ebola krizi, hükümetlerin çok daha iyi halle-
debileceği meseleler konusunda özel sektöre
güvendiğimizi gösteriyor. Gerçekten de, eğer
daha fazla kamu kaynağı kullanılabilseydi,
Ebola aşısı yıllar önce geliştirilebilirdi.
ABD’NİN SAĞLIK KONUSUNDAKİ
GERİLEMESİNDEN ÇIKARILACAK DERSLER
Amerika’nın bu alandaki başarısızlıkları
oldukça dikkat çekti. O kadar ki, bazı Afrika
ülkeleri ABD’den gelen ziyaretçilere özel ted-
birler uyguluyor. Ama bu çok daha derin bir
soruna işaret ediyor: ABD’nin büyük ölçüde
özel sektöre ait olan sağlık sistemi yürümüyor.
ABD’nin dünyanın önde gelen hastanele-
rine, araştırma üniversitelerine ve gelişmiş
tıp merkezlerine sahip olduğu bir gerçek. Ama
ABD, tıbbi tedavi konusunda kişi başına harca-
dığı tutara ve o tutarın GSMH içindeki payına
bakıldığında dünyanın diğer herhangi bir ülke-
sinden daha fazla para harcamasına rağmen,
ANALİZ
88
EKONOMİK
FORUM
Joseph E. Stiglitz Columbia
Üniversitesi’nde profesör
ve Nobel Ekonomi ödülü
sahibidir. Bruce Greenwald
ile beraber kaleme aldığı
en son kitabı, Öğrenen
Bir ToplumYaratma:
Büyümeye, Gelişmeye
ve Sosyal İlerlemeye Yeni
Bir Yaklaşım (Creating a
Learning Society: A New
Approach to Growth,
Development, and
Social Progres) ismini
taşımaktadır.
Ebola’nın neden olduğu krize benzer bir krizde bile çare
devlet kurumlarında aranıyor. Hükümetler bu tür krizleri
çözme konusunda mükemmel olmayabilir, ama beklediğimiz
kadar mükemmel olmamalarının nedenlerinden biri de,
ilgili
ulusal ve uluslararası kurumlara yeterince mali kaynak
sağlanmamış
olunması.
