85 / 132
85
EKONOMİK
FORUM
İlk uçak fabrikası Kayseri’de kuruldu
Atatürk’ün ilk kurduğu fabrikalardan
biri Kayseri Uçak Fabrikası’dır...
1926 yılında Kayseri’ye henüz demir
yolu yapılmamışken Birinci Dünya Sa-
vaşı’nda yenik düşen Almanya’ya galip
devletlerin yaptırımları gereği uçak fabri-
kaları sökülünce, Atatürk bu malzemeleri
vapurla Mersin’e, oradan trenle Ulukışla’ya
ve Ulukışla’dan da Kayseri’ye develerle
ve manda arabalarıyla getirterek uçak
fabrikası kurdu. Fabrikanın kurulmasıyla
birlikte yanında bir de çırak okulu açtı.
1930’lu yıllarda uçak fabrikasında çalı-
şan Kayserili Mustafa Benli ile bir röportaj
yapmıştım.
Nazmi Kal:
Çırak okulu neden açıldı
Mustafa Benli:
Geleceğe istenilen
elemanı yetiştirmek için açılmıştı.
Nazmi Kal:
Ne tür dersler görürdünüz?
Mustafa Benli:
Hep teknik bilgiler ve-
rilirdi. Öyle tarih coğrafya yoktu. Haftada
dokuz saat teknik resim dersi vardı.
Nazmi Kal:
Bu çıraklık okulunun Kay-
seri’ye ne faydası oldu?
Mustafa Benli:
Kayseri’de tayyare
fabrikasının ve ona bağlı olarak fabrika-
ya eleman yetiştirmek üzere çırak okulu
açılması Kayseri’de sanayi alanında büyük
değişime neden oldu. O yıllara kadar tarih
öncesinden beri tüccar olarak bilinen
Kayseri halkı sanayiye yöneldi. Bugün
dünya sanayisiyle boy ölçüşen Kayseri’nin
en büyük sanayicileri çırak okulundan ye-
tişenlerdir. Ben 17 sene orada çalıştıktan
sonra fabrika gibi bir atölye kurdum, iş
yaptım. Bu fabrikada çalışan adamların
hepsi birer usta oldu, bunların sayesinde
bu günkü sanayi meydana geldi.
Şeker sanayinin ortaya çıkışı
Cumhuriyetin öncelikle ele aldığı fab-
rikalar şeker fabrikaları oldu. Cumhuriyet
döneminin ilk şeker fabrikasının temeli
Uşak’ta atılmasına rağmen ilk şeker üreti-
mi Alpullu Şeker fabrikasında gerçekleşti.
Fabrikanın bölgeye katkısını Trakya köy-
lüsü fabrikanın ilk işçilerinden 1913 do-
ğumlu Emrullah Beydeli’den dinleyelim.
“Fabrikaya girende 15’inde idim Ama
pelvandım ha nah bilekler büle büle. Gazi
demiş kalkınacak memleket. Kuruldu ya
fabrika mektepse mektep geldi, ziratsa
ziraatin hasini öğrendik. Benim babam
ilk pancar dikenlerdendir. Macar ürgetti
bize tarla işte büle büle sulanacak, büle
büle dikilecek
3
…
Fabrika, Trakya düzünde yalnız iş de-
ğildir, ilimdir, ilim… Fabrikanın mektebi
vardı. Paraysa girdi köylünün cebine. Mis-
kin otururduk kahvede sekiz ay. Olduk
burada işçi. Değil öyle irgat, rençber sa-
nayi işçisi olduk be yav. A be elektrik gör-
dük biz Alpullu’nun şeker fabrikasında…
deli Fabrika diyoruz
2
”
On binlerce kilometre uzaktaki ül-
keye “Atatürk Modeli” dedirten fabrika
anlayışı nedir?
Atatürk ülkenin ihtiyacı olan sanayi
ürünlerini üretecek fabrikaları kurarken,
bu fabrikaların bölge insanının yaşam
kalitesini yükseltmesini de düşünüyor-
du. Bu düşüncesini hemen her kurulan
fabrikada uyguladı. Bu kısa yazımda
bu uygulamalardan örnekler vermek
istiyorum.