Yenilik muamması
JOSEPH E. STIGLITZ
B
ugün gerçekleşen gelişmeler, birkaç on yıl
önceki, kişisel bilgisayarların erken döne-
mindeki gelişmelere benziyor. Ekonomist
Robert Solow, 1987’de, “Bilgisayar çağını
her yerde görebilirsiniz, ama verimlilik istatistikle-
rinde göremezsiniz” diye yakınan, büyüme üzerine
çığır açan çalışmasıyla Nobel Ödülü aldı. Bunun
çeşitli açıklamaları var.
Belki GSYİH, bilgisayar çağı yeniliklerinin
ortaya çıkardığı yaşam standartlarındaki iyileş-
tirmeleri pek yakalayamıyordur. Ya da belki bu
yenilik, hayranlarının inandığından daha az kayda
değerdir. Meğer her iki bakış açısında da biraz
gerçeklik payı varmış.
Birkaç yıl önce, Lehman Brothers’ın çöküşün-
den hemen önce, mali sektörün yenilikçiliğiyle
nasıl övündüğünü anımsayalım. Mali kuruluşların
dünyanın dört bir yanından en iyi ve en parlak
kişileri cezbettiği göz önüne alındığında, daha azı
beklenemezdi. Ancak daha yakından incelendi-
ğinde, bu yeniliklerin büyük kısmının başkaları-
nı dolandırmanın, piyasaları yakalanmadan (en
azından uzun bir süre için) manipüle etmenin
ve piyasa gücünü sömürmenin daha iyi yollarını
bulmayı kapsadığı ortaya çıktı.
YENİLİKTOPLUMSAL REFAHAYANSIYOR MU?
Bu dönemde, kaynaklar bu “yenilikçi” sektöre
aktığında, GSYİH artışı daha öncekinden dikkat
çekici ölçüde düşüktü. En iyi zamanda bile yaşam
standartlarında bir iyileşmeye yol açmadı (banker-
ler hariç) ve eninde sonunda şimdi ancak toparlan-
maya başladığımız krize sürükledi. Bu “yeniliğin”
net sosyal katkısı, negatif oldu.
Benzer şekilde bu dönemden önceki dot-com
balonuna*, yenilik (köpek maması ve meşrubatla-
rın çevrimiçi sipariş edilebildiği internet siteleri)
damga vurdu. En azından o dönem, verimli arama
motorlarını ve fiber optik altyapıyı miras olarak
bıraktı. Ama çevrimiçi alışverişin getirdiği zaman
tasarrufunun veya artan rekabetin doğurduğu
maliyet tasarrufunun (fiyat karşılaştırmasını çev-
rimiçi yapmanın büyük kolaylığı sayesinde) yaşam
standardımızı nasıl etkilediğini değerlendirmek
kolay iş değil.
İki nokta açık olmalıdır. İlki, bir yeniliğin
kârlılığı, yaşam standardımıza yaptığı net katkı-
nın iyi bir ölçüsü olmayabilir. Kazananın her şeyi
aldığı ekonomimizde, çevrimiçi köpek maması
satın ve teslim almak için daha iyi bir internet
sitesi geliştiren bir yenilikçi, dünyanın her ya-
nında köpek maması sipariş etmek için interneti
kullanan herkese cazip gelebilir ve bu süreçte mu-
azzam kârlar elde edebilir. Ama sevkiyat hizmeti
olmazsa, bu kârın çoğu başkalarına gider. İnternet
sitesinin ekonomik büyümeye net katkısı, aslında
görevce küçük olabilir.
Ayrıca, bankacılıktaki ATM cihazları gibi bir
yenilik işsizliğin artmasına yol açıyorsa, sosyal
ANALİZ
88
EKONOMİK
FORUM
Joseph E. Stiglitz,
Columbia Üniversitesi’nde
Profesör ve Nobel Ekonomi
Ödülü sahibidir. Son kitabı
The Price of Inequal-
ity How Today’s Divided
Society Endangers our
Future - Eşitsizliğin Bedeli:
Günümüzün Bölünmüş
Toplumu Geleceğimizi
Nasıl Tehdit Ediyor ismini
taşımaktadır.
Dünyanın dört bir yanında,
Silikon Vadisi’yle sembolize edilen
teknolojik yenilik türü için büyük bir coşku var.
Bu görüşte,
ABD’nin mahareti, diğerlerinin taklit etmeye çalıştığı gerçek
mukayeseli üstünlüğünü temsil ediyor. Ancak bir mesele var, bu
yeniliğin faydalarını GSYİH istatistiklerinde tespit etmek güç.
