101 / 132
101
EKONOMİK
FORUM
Telif hakkı: Project Syndicate, 2016.
www.project-syndicate.org
Amer kalılar arasında sağlık ve ölümlerle lg l ver ler nceleyen
Angus Deaton le Ann Case, özell kle yüksekokul ya da altı eğ t ml
orta yaşlı beyaz Amer kalılar ç n yaşam beklent s n n azaldığını
ortaya çıkardı. Bunun sonucunda uyuşturucu kullanımının, alkol
bağımlılığının ve nt harların artması da şaşırtıcı değ l.
Gelirler azaldıkça erken ölümler artıyor
Sağlık konusunda ırklar arasındaki uçurum elbette çok
gerçekçi. 2014 yılında yayımlanan bir araştırmaya göre, Afrikalı
Amerikalıların yaşam beklentisi beyazlara kıyasla kadınlar için
dört yıl ve erkekler için de en az beş yıl daha az. Ancak bu
farklılık pek de daha heterojen bir toplum olmanın masum
sonucu değil. Bu durum Amerika’da, Afrikalı Amerikalıların
ortalama hane halkı gelirinin beyaz hane halklarının gelirinin
%60’ından az olmasıyla kendini gösteren, yaygın ayrımcılığa
dayalı bir rezillik. ABD’nin sağlık hizmetlerine erişimin temel bir
hak olarak tanınmadığı tek gelişmiş ülke olması da düşük gelirin
kötü etkilerini artırmakta.
Ancak bazı beyaz Amerikalılar daha erken ölmenin suçunu,
“yaşam tarzlarından” söz ederek Afrikalı Amerikalılara atmaya
çalışır. Sağlıksız alışkanlıkların, büyük bir bölümü siyahilerden
oluşan yoksul Amerikalılar arasında daha yoğun olduğu doğru
olabilir. Ama bu alışkanlıkların kendisi de ekonomik koşulların
bir sonucu. Irkçılığın yarattığı gerginliği saymıyoruz bile.
Case ile Deaton’un bulduğu sonuçlar bu tür teorilerin artık
işe yaramadığını gösteriyor. Amerika giderek daha fazla bö-
lünmüş bir toplum haline geliyor. Sadece beyazlar ve Afrikalı
Amerikalılar olarak değil, aynı zamanda %1 ve diğerleri arasında,
hangi ırktan olursa olsun, yükseköğrenimliler ile daha düşük
eğitimliler arasında bölünmüş bir toplum. Ve bu uçurum artık
sadece maaşlarla değil erken ölümlerle de ölçülebiliyor. Beyaz
Amerikalılar da gelirleri azaldıkça daha erken ölüyor.
ABD’de orta sınıf toplumu geriye gidiyor
Bu kanıtlar Amerika’da eşitsizlik üzerinde çalışmakta olan
bizler için şaşırtıcı değil. Tam zamanlı bir erkek işçinin ortalama
geliri 40 yıl önceki seviyesinden daha düşük. Erkek lise mezun-
larının maaşları Case ile Deaton’ın incelediği dönem içinde
yaklaşık %19 düşmüş.
Birçok Amerikalı kendini kurtarabilmek için aşırı yüksek faiz
oranlarıyla bankalardan borç aldı. 2005 yılında Başkan George
W. Bush’un yönetiminde hanelerin iflasını ilan etmesi ve borç-
larını sildirmesi çok daha zorlaştı. Sonra milyonlarca Amerikalıya
işini ve evini kaybettirenmali kriz çıktı. Herkesin çalıştığı bir dün-
yada kısa vadeli işsizlik dönemleri için tasarlanmış olan işsizlik
sigortası da tükenince, halk (gıda pulu programlarının ötesinde)
hiçbir güvenlik ağı olmaksızın kendi başının çaresine bakmak
zorunda bırakılırken, hükümet krize neden olan bankaları mali
destekle kurtardı.
Orta sınıf yaşamının temel ek ödeneklerinden yararlana-
mayan Amerikalıların sayısı giderek artıyordu. Büyük Durgunluk
onların kırılganlığını göstermişti. Borsaya yatırımyapanların serve-
tinin büyük bölümü eridi gitti; parasını güvenli devlet tahvillerine
yatıranların emeklilik geliri de Merkez Bankası’nın hem kısa hem
de uzun vadeli faiz oranlarını inatla aşağı çekmesiyle sıfıra yaklaştı.
Üniversite harçları artarken, çocuklarının onlara bir umut ışığı
olacak eğitimi alabilmesinin tek yolu borç almaktı, ama eğitim
kredileri de neredeyse hiçbir zaman geri ödenebilir olmadığından,
öğrenci borcu diğer borç türlerinden de beter görünüyordu.
Bu artanmali baskı orta sınıf Amerikalıları ve onların ailelerini
bundan daha büyük gerilim altına sokamazdı. Bunun sonucun-
da uyuşturucu kullanımının, alkol bağımlılığının ve intiharların
artması da şaşırtıcı değil.
Rusya’dan buna benzer iç karartıcı haberler almaya başladığı-
mız 1990’ların sonlarında Dünya Bankası’nda baş ekonomisttim.
Elimizdeki veriler Sovyetler Birliği’nin dağılmasından bu yana
GSMH’nin yaklaşık %30 düştüğünü gösteriyordu. Ama kendi
ölçümlerimize güvenmiyorduk. Erkeklerde yaşam beklentisinin
dünyanın geri kalanında artarken bile burada azaldığını gösteren
veriler Rusya’da, özellikle de büyük şehirlerin dışında, işlerin pek
de yolunda gitmediği izlenimini destekliyordu.
Benimeş başkanlığını yaptığım, Deaton’un da hizmet verdiği
Ekonomik Performans ve Sosyal İlerleme Ölçümleri Uluslararası
Komisyonu'nda GSMH’nin çoğu zaman bir toplumun refahına
dair iyi bir ölçü olmadığı daha önce vurgulandı. Beyaz Amerika-
lıların giderek zayıflayan sağlık durumu ile ilgili bu yeni veriler de
bu sonucu destekliyor. Dünyanın örnek niteliğindeki orta sınıf
toplumu ilk kez eski orta sınıf toplumu olma yolunda ilerliyor.