104 / 132
EKONOMİK
FORUM
104
Evet. Osmanlı Maliyesi’nin zaten krizde
olan durumu, Dolmabahçe Sarayı için Padi-
şah Abdülmecit tarafından keyfi olarak har-
canan 5milyon altın sonucu iyice çökmüştür.
Ardından, tamamen iflas durumuna
giren ekonomi, Padişah Abdülaziz zama-
nında, saraydaki israf nedeniyle baş edilmez
hale gelmiştir.
İşte, bir zamanların dört kıtaya yayılmış
“Osmanlı”sının borç batağına sokularak ya-
ratılmış içler acısı durumu. Yüzlerce yıllık
Osmanlı hanedanı, kendisinden önce bir-
çok padişahın ve efradının yaşadığı sarayları
beğenmeyen, devletin ekonomisi elverişli
olmamasına rağmen borçlanarak yeni bir sa-
ray yaptıran ve borç ile lüks hayat yaşamayı
düşünen padişah Abdülmecit ve Dolma-
bahçe Sarayının kısa hikayesi.
1877 yılında koca
Osmanlı iflasını istedi
Borçlanma o kadar ileri gitti ki borç
taksitlerinin ödenmesine imkan kalmadı.
Borç ödemeleri yeni borç almakla müm-
kün olabildi ve 1877 yılında koca Osmanlı
İmparatorluğu iflasını istedi. Önce borçla-
rını yarıya indirdi bir yıl sonra da ödeme-
leri tamamen durdurdu.
1878 Berlin Kongresi’nde alınan bir ka-
rarla Osmanlı Maliyesi uluslararası bir komis-
yonun eline geçti. 1881 yılında da Osmanlı
Maliyesi’ni tamamen Avrupa devletlerinin
denetimine sokan Duyunu Umumiye İdaresi
kuruldu.
Duyunu Umumiye’nin görevi Osmanlı
Devleti’nin borçlara karşılık olarak göster-
diği gelir kaynaklarını işletmek, sağlanan
parayı alacaklılara dağıtmaktır. Kurum geniş
kadrosu ile Osmanlı Devleti’nin tütün ve tuz
tekellerini yönetmekte, pul, balık, müşkirat
(alkollü içkiler) vergilerini bizzat toplamaktır.
Bu kuruluşun faaliyetleri ve Osmanlı
İmparatorluğu üzerinde kurduğu baskı bu
yazının çerçevesini çok aşar.
Şu kadarını söyleyeyim. Duyunu Umu-
miye’nin yönetiminde kurulan ve tütün ge-
lirlerini toplamakla görevli reji kolcuları bir
köylü, rejinin tekeli altında kendi yetiştirdiği
tütünden yarım okka bir yana saklayın dese
alnından vurulurdu. Osmanlı İmparatorlu-
ğu’nu önce ekonomik, daha sonra siyasal
esaret altına alan bu kurumu kaldırmak ve
modern, bağımsız bir Türkiye Cumhuriye-
ti’ni kurmak Duyunu Umumiye’nin kurul-
duğu 1881 yılında doğan Mustafa Kemal’e
nasip olacaktır
Genç Cumhuriyet’in tapusunu aldıkları
Lozan’da da ekonomik konuları yabancılara
kabul ettirmek zor oldu. Zaten kesintiye de
bu yüzden uğradı. Kapitülasyonların kaldırıl-
ması, yabancılara verilen ayrıcalıklar sorunu,
Osmanlı borçları, gümrük düzenlemeleri,
savaş zararları. Batılılar en çok bu maddeler-
de direndiler.
Borçlar 1954 yılına kadar ödendi
Lozan’da genç Cumhuriyet 129.4milyon
olan Osmanlı borçlarının Türkiye’nin payına
düşen 85.6milyonunu (Bazı kaynaklara göre
107 milyon altın lira) yılda 5.8 milyon olarak
ödeyecekti. Ödeme 1929 yılında başladı.
1954 Mayısı’na kadar tamamı ödendi.
Varlığımızı borçlu olduğumuz bugünkü
Türkiye’nin başta Atatürk olmak üzere kurucu
kadroları ekonomik yapıyı oluştururken hep
Osmanlı’nın borç yüzünden battığının bilinci
içinde hareket ettiler. Mali bağımsızlığın en
önemli şartı olarak da devlet hazinesinin
güçlü ve güvenilir olmasını gerekli gördüler
(Atatürk döneminde bütçe ve dış ticaret
açıkları son derece sınırlıdır. Atatürk’ün Dik-
EKONOMİ TARİHİ
Osmanlı hükümdarlığı, 19. asrın ikinci yarısndan itibaren Topkapı Sarayı'nı terk ederek Dolmabahçe'deki yeni sarayı daimi ikametgah olarak
kullanmışlardır. Abdülmecid'in yaptırdığı Dolmabahçe Sarayı, bazı söylentilere göre 70 milyon franga mal olmuştur.