102 / 132
EKONOMİK
FORUM
102
3. Selim tedbir almak istedi ama…
18 ve 19. yüzyıla gelindiğinde sanayide-
ki bu çöküntü devlet adamlarının dikkatini
çekmiş 3. Selim bazı tedbirler almak iste-
mişse de ondan önce yapılan anlaşmalar
kendisini engellemiştir.
Osmanlı İmparatorluğu'nda ilk tekstil
fabrikaları yabancı girişim ve sermayesi ile
kurulmaya başladı.
Bursa ve Lübnan’da ipek fabrikası, Ada-
na, Tarsus ve İzmir’de pamuk ipliği fabrikası,
Afyon ve İzmir’de halı ipliği fabrikaları ku-
ruldu ise de dampingler yüzünden başarılı
olamadı ve kısa sürede kapandı.
Devlet tarafından kurulan fabrikalardan,
Bakırköy pamuklu dokuma fabrikası, askeri
amaçlarla açılan Feshane Yünlü Dokuma
Fabrikası, Beykoz Deri ve Kundura Fabrikası,
Hereke İpekli ve Yünlü Dokuma fabrikaları
da harabe halinde Cumhuriyet’e kalmıştır.
Osmanlı’dan Cumhuriyet’e
sadece dört fabrika kaldı
Amerika’dan ithal edildiği için Amerikan
bezi adı da verilen kefen bezini dahi ürete-
meyen Osmanlı’dan Cumhuriyet’e yukarıda
saydığım dört fabrika kaldı.
Bugün Türk ihracatının lideri, ülkemize
milyarlarca dolar döviz kandıran, en yoğun
istihdamı sağlayan tekstil sanayiinin doğu-
şu da Cumhuriyet’le başladı ve gelişti.
Bir sohbet sırasında Türkiye’nin en
önemli tekstil sanayinin kurucusu Rahmetli
Sakıp Sabancı’nın bana söylediği söz tekstil
sanayinde Cumhuriyet’in katkısını ve öne-
mini en net bir şekilde anlatmaktadır.
Türkiye Cumhuriyeti’nin ilk kuruluş yılla-
rında ülkenin tüm ulusal kaynaklarını (Ata-
türk’ün deyimi ile kuvvei memba) kullana-
rak sanayileşme hareketinin daha verimli ve
entegre bir şekilde yürütülmesini sağlamak
üzere milli ihtiyaç ve menfaatlerimiz parale-
linde sanayide öncü görevi üstlenebilecek
güçlü bir kuruluşa ihtiyaç duyuldu.
Sanayi ve Maadin Bankası
Cumhuriyet’in sanayileşme yolunda
attığı ilk adımlardan biri 19.4.1925 tarihinde
kurulan Sanayi ve Maadin Bankası’dır. Ban-
kanın yönetimine saydığım Osmanlı’dan
kalan dört fabrika verilmişti. Bu banka daha
sonraları devlet sanayi ofisi ile birleştirildi.
Bu kuruluşun çalışmalarının iyi sonuç ver-
memesi üzerine yeni bir kuruluşa ihtiyaç
duyuldu. Bu gelişmelerden sonra Türkiye’de
temel sanayileri kurmak ve yönetmek üzere
adını büyük önder Atatürk’ün koyduğu
Sümerbank kuruldu.
Türkiye’nin sanayi okulu, Sümerbank,
başta tekstil ve giyim sanayisi olmak üzere
imalat sanayisi alanlarında yatırım, kurucu-
luk, işletmecilik ve bankacılık yapmak, her
türlümal ve hizmetin üretimi, pazarlanması,
dış satımı ve dış alımı hizmetlerini yürütmek
amacıyla 11 Temmuz 1933 tarihinde kurul-
du. İlk Genel Müdürü Nurullah Esat Sümer,
ilk yönetim kurulu başkanı Safa Apaydın’dır.
Sümerbank, Cumhuriyet Türkiye’sinin sana-
yileşmesinde başı çekmiş bir kuruluştur. Ku-
ruluştaki 20milyonTL sermayesinin tamamı
Hazine tarafından karşılandı.
11 Temmuz 1933 günü kurulan Sümer-
bank, fabrikaların üretim faaliyetleri üzerin-
de olumsuz etkide bulunan bütün unsurları
ortadan kaldıracak, benzeri özel kurumların
daha verimli çalışma yöntemleri ile ticari
bir serbesti içinde gelişecekti. Bu nedenle
kuruluşa şirket yapısı verildi.
EKONOMİ TARİHİ
Atatürk, Merinos Fabrikası açılışı sonrası fabrikayı gezerken (2 Şubat 1938).
Nurullah Esat Sümer
“Sümerbank olmasaydı
ben Bossa’yı kuramazdım”
SAKIP SABANCI