Forum 266

NOTLAR:

Nazmi Kal’ın 2. baskısı yapılan “1923-1939 Kalkınma Mucizesi-Atatürk’ün Diktiği Ağaçlar kitabından özetlenmiştir.

met İnönü yaptı. Fabrikanın açılışında İnö-

nü’nün eşi Mevhibe İnönü’ye birkaç metre

bez armağan edildi.

1950’de Demokrat Parti iktidara gelince

Malatya milletvekili Ahmet Gürkan, meclis

kürsüsünden “İnönü ailesi devleti soydu,

Malatya Fabrikası’ndan metrelerce bez gö-

türdüler, ben gözümle gördüm” dedi.

Evet doğru idi. Fabrikanın açılışında

Mevhibe Hanım’a birkaç metre basma he-

diye etmişlerdi; ama İnönü faturasını almış

parasını ödemişti.

Bu iddia üzerine İnönü Özel Kalem

Müdürü’ne “Konuyu araştır ve faturayı bul”

dedi. Özel kalemmüdürü faturayı buldu ve

ertesi gün TBMM toplantısında İnönü bez

için ödediği faturayı gösterdi.

Ahmet Gürkan büyük bir olgunluk gös-

tererek kürsüden İnönü’den özür diledi ve

yanına giderek elini öptü.

Ahmet Gürkan Mevhibe İnönü’ye bezle-

rin verildiğini görmüş ama İsmet İnönü’nün

hediye edilen bezlerin faturasını ödeyecek de-

recede dürüst olabileceğini düşünememişti.

Maalesef Türkiye O’ndan sonra bu dav-

ranışı gösterecek bir politikacıyı görmedi.

Sümerbank bunların dışında 2000’li

yıllara, günümüze kadar üretim yapan pek

çok fabrika kurdu. Sümerbank Gemlik Suni

İpek ve Viskos Mamulleri Sanayi Müessese-

si’nin temeli 28 Kasım 1935 tarihinde atıldı

ve fabrika Atatürk tarafından 1 Şubat 1938

tarihinde işletmeye açıldı.

Sivas Çimento Sanayi Müessesesi’nin

yapımı 1938 yılında başladı ve fabrika 5

Haziran 1943 tarihinde işletmeye alındı.

Sümerbank Beykoz Deri ve Kundura

Sanayi Müessesesi 1812 yılında II. Mahmut

tarafından özel sektörden satın alındı (dev-

letleştirildi). Fabrika 1925 yılında Türkiye

Sanayi ve Maadin Bankası’na devredildi;

1933 yılında da Sümerbank’a bağlandı.

Isparta Gülyağı Fabrikası (Türk Gülyağ-

cılığı Ltd. Şti.) 1935 yılı Mart ayında faaliyete

geçti. Şirketin sermayesinin üçte ikisi Sü-

merbank’a, üçte biri Ziraat Bankası’na aitti.

1945 yılında Tekel’e devredildi.

Sümerbank’ın kurduğu müesseseler el-

bette bu kadar değil. Önemlilerini saydığı-

mız müesseselerden başka Adana Çırçır ve

prese fabrikası, Ceyhan çırçır prese ve çeltik

fabrikası, Hereke yün ipliği yünlü dokuma

ve halı, Isparta yün ipliği ve halı, Halkapınar,

İzmir pamuklu dokuma, İzmir çırçır ve prese,

Taşköprü kendir soyma fabrikalarını da kurdu.

İplik ve dokuma fabrikalarının işletme

araç ve gereci ve yedeklerinin üretimi ve

tüm önemli onarımları fabrikaların kendi

atölyelerinde yapılmakta idi.

Bu atölyelerden özellikle Bursa Merinos,

105

EKONOMİK

FORUM

Defterdar, Ereğli, Kayseri ve Nazilli fabrika-

larının atölyeleri diğer fabrikaların toplu

ihtiyaçlarını da karşılardı.

Bu atölyeler gerektiğinde iplik makine-

leri ve dokuma tezgahları yapabilen ülke

ölçüsünde atölyelerdi.

Sümerbank mağazaları

Bu ve daha birçok işletmenin faaliyete

geçmesi ile Sümerbank sayısı 17’yi bulan

asıl ve yan kurumları ile dokuma alanında

ülkenin en büyük girişimi haline geldi,

Bir yanda bu fabrikalar kurulurken bir

yandan satış işlerine el atıldı. 1934 yılında

Sümerbank Yerli Mallar Pazarları Müdürlü-

ğü’nü kurdu. Yedi mağaza açtı. Yerli mallar

pazarı Sümerbank fabrikalarının tüm ürün-

lerini tek elden satışını amaç edinmişti. Bu

tür girişimin amacı bir yandan Sümerbank

ürünlerini tanıtmak ve satışını yapmak ve

piyasayı yakından izlemekti.

Sümerbank İstanbul’dan sonra Samsun,

Mersin ve İzmir’de mağazalar açtı.

Sosyal tesisler

Her fabrika, çevresine uygarlık dağıtan,

halkın sosyal, kültürel yaşantısına katkı

yapan kurumlardı. Fabrikalarda işçi ma-

halleleri, modern evler, işçi pavyonları,

çevreye de hitabeden kantin ve sinema

salonları, revirler, bazılarında her türlü ola-

nakları ile hastane, kreş, ilkokul, çırak okulu

kurmuşlardır.

Bakırköy, Gemlik ve Hereke’de deniz

sporu tesisleri, Kayseri ve Malatya’da yüzme

havuzları, spor sahaları kurarak çevrelerine

örnek olmuşlardır. Fabrikada çalışan işçiler

evlerine, mahallelerine gittiklerinde fabrika-

da gördüklerini uygulamışlar halkın sosyal

yaşamı değişmiştir. Sümerbank’ın bir baş-

ka özelliği kuruluş kanununa özelleştirme

maddesini koymasıdır. Yüce Atatürk Tür-

kiye’de 1980’den sonra uygulamaya giren

özelleştirmeyi 1934 yılında öngörmüştür.

Sayın Sabancı’nın başta yazdığım sözü bir

gerçeği ifade etmektedir.

Sümerbank gerçekten ülkemizin sanayi

okulu oldu. Ülkemizde kurulan tüm tekstil

fabrikaları hemen hemen Sümerbank ça-

lışanları tarafından kuruldu. İhracatımızda

ve istihdamda en büyük sektör olan tekstil

sektörü Atatürk’e çok şey borçludur.