103 / 132
103
EKONOMİK
FORUM
Anlaşmada 20 yıl içinde karşılığı Türk ihraç
malları, narenciye, tütün vs ile ödenmek
üzere 8milyon ABDDoları kredinin verilme-
si karara bağlandı. Açılan kredi sayesinde
ve Sovyet teknolojileri yardımıyla ilk Türk
tekstil fabrikaları kurulmaya başlandı.
Anlaşma gereği deneyimli bir Sovyet
uzmanı olan Prof. Orlof başkanlığında bir
heyet geldi. Üç dört ay gibi kısa zaman-
da olumlu, uygulanması mümkün bir
rapor hazırladı. Yaptığı planı yetkililere
anlatarak gitti. Sovyet heyetinin başı, plan
tatbikatı için gerekli makinelerden bize
neler verebileceklerini, veremediklerini
nereden alabileceğimizi açıkça söyledi.
“Sizin ihtiyacınız olan şu kalitede maki-
neyi biz veremeyiz. Bunu şuradan ala-
caksınız diyerek” çok dürüst davrandı.
Bu gelişmelerden sonra bir bir fabrikalar
kurulmaya başlandı.
Kayseri Bez Fabrikası
1. Beş Yılık Sanayi planının kombine
halinde öngördüğü ilk pamuklu tesisi Kay-
seri Bez Fabrikası oldu. Temeli 20.5.1934
tarihinde İsmet İnönü tarafından atıldı. Fab-
rika Sovyet kredisi ile kuruldu. Makineleri
Sovyetler Birliği’nden temin edildi. Fabrika
6 Eylül 1936’da işletmeye açıldı.
Yıllık üretim kapasitesi 63 bin 722 ton ip-
lik ve 38milyon162 binmetre bez üretimi idi.
Fabrika enerjisini kendi buhar türbinle-
rinden elde ediyordu. Ortalama 2 bin 900
erkek 250 kadın işçi çalışıyordu.
Sümerbank Kayseri Bez Fabrikası, top-
lumun batılılaştırılmasında etkili oldu. Başta
lojmanlar olmak üzere tümmekanlar, kentin
mimari ve sosyal kültürüne uygun yapıldı.
Tesis, ekonominin ve eğitimin gelişi-
mine de katkıda bulundu. Fabrika, işçisini
çalıştırmaya başlamadan önce eğitti, onlara
“meslek” kazandırdı ve işlerinde uzman
insanlar yetiştirdi. Bu bireyler, fabrikadaki
çalışma sürelerinin ardından, özel girişimleri
ile yeni tesisler kurdular ve başta Kayseri
kenti olmak üzere tüm yurdun ekonomik
gelişimine katkıda bulundular.
Özellikle, 1935-1945 yılları arasında işlet-
me binaları ile birlikte inşa edilen Sümerbank
Kayseri Bez Fabrikası lojmanları sosyal konut
anlayışını getirdi. 1930’lar Türkiye’si için bir
ilk olan lojmanlar, aynı zamanda ülkenin ilk
toplu konut uygulamasıdır. Lojmanlar aynı
zamanda, çevresini de şekillendirdi.
Konya-Ereğli Bez Fabrikası
1. Beş yıllık sanayi programı kapsamın-
da düşünülen ikinci pamuklu tesisi Kon-
ya’nın uzak bir kazası olan Ereğli’de kuruldu.
Temeli 20 Ekim 1934’de atılan fabrika 4
Nisan 1937’de üretime geçti. 18 bin 400
iğ 329 tezgahla çalışan fabrika yılda 35 bin
343 ton iplik ve 6 milyon 350 bin metre bez
üretecek kapasitede idi. Fabrikada ayrıca
merserizasyon, kasar, top boyama, iplik
boyama ve apre birimleri de vardı. Fabrika
enerjisini bünyesindeki termik santralden
ve İvriz Hidro elektrik santralından alıyordu.
Nazilli Basma Fabrikası
Sümerbank’ın ülkemize kazandırdığı
bir başka fabrika da Nazilli Bez Fabrikası
1938 yılı Nazilli Basma Fabrikası katlama dairesi çalışanları.
Bankanın kuruluş kanununda“Gelecek-
te Sümerbank’ın sahibi bulunacağı fabri-
kalar hisselerinden bir kısmını Türklerin ve
Türk teşekküllerinin eline geçmesi uygun
görülmüştür”denmekle özelleştirilebilece-
ğinin işaretini vermektedir.
Sümerbank sanayileşme sürecinde ilk
önce kurulması düşünülen sanayi kolları
için ulusal ve özel teşebbüslerle birlikte
çalışacak bir devlet teşekkülü olacaktı. Aynı
zamanda sanayileşmeye süreklilik kazan-
dıracak ve gerekli personeli yetiştirecekti.
Sümerbank devlet sermayesi ile kuru-
lacak bütün sınai kurumların etüt ve proje-
lerini hazırlayacak, kuracak ve yönetecekti.
Gerek kendi fabrikaları gerek ülkede diğer
fabrikalar için gerekli usta ve işçileri yetişti-
recek, bu amaçla okullar açacak, yurtta ve
dış ülkelerde öğrenci okutacaktı.
Sanayi müesseselerine kredi açacak ve
bankacılık alanında faaliyette bulunacaktı.
Öncelik sırası neydi?
Sümerbank sanayide kuracağı tesisleri
öncelik sırasına şöyle koymuştu:
1- Ana hammaddeleri yurtta yetişen
ve henüz ülke tüketiminin karşılanmadığı
sanayi kolları.
2- O güne kadar hammadde olarak
ihraç edilen ancak mamul ya da yarı ma-
mul hale koyarak değerlendirilebilecek ve
sürümü sağlanabilecekmalların üretimi.
3- Ham maddeleri yurtiçinde üretil-
memekle beraber ürünleri büyük oranda
yurtiçinde tüketilen, kurulmaları halinde
hammaddeleri ülkede yetiştirilebilecek
sanayi kolları.
4- Hammaddesi yurtta bulunmayan
ve ülke kaynakları ile sağlanamayacak
olan ancak üretilmesi ülke ekonomisi için
zorunluluk gösteren ürünler.
Sovyetlerin desteği ile ilk
tekstil fabrikaları kuruldu
Sümerbank’ın kuruluşunda İsmet İnö-
nü”nün başkanlığında Türk hükümet heye-
tinin Nisan-Mayıs 1932 tarihlerinde Sovyet
Birliği”ne yaptığı ziyaretin önemi büyüktür.
6 Mayıs 1932’de İ. İnönü ile İ.V. Stalin ara-
sında ikili görüşme yapıldı. Bu görüşmede
Sovyet yönetimi ile bir anlaşma yapıldı.