104 / 132
EKONOMİK
FORUM
104
oldu. 25 Ağustos 1935 günü temeli atı-
lan fabrika 9 Ekim 1937’de üretime geç-
ti. Basma makineleri ve bir kısım terbiye
makineleri hariç fabrikanın bütün aletleri
Sovyet kredisi ile Sovyetler Birliği’nden
getirildi. Tesisin maliyeti 8 milyon lirayı
aşıyordu. Karşılığı narenciye ürünleri ile
ödenecekti. Fabrika enerjisini kendi ter-
mik santralından karşılıyordu. 28.236 iğ
ve 768 tezgahla yılda 68 bin 980 ton iplik
23 milyon 120 bin metre basma üretecek
kapasiteye sahipti. Halk tipinde basma,
tobralko ve pazen üretiyordu. Açıldığı ilk
yıl 133 ton pamuk ipliği ve 198 bin metre
pamuklu dokuma üreten fabrika 1940
yılına gelindiğinde 2 bin 625 ton pamuk
ipliği 13 milyon 630 bin metre pamuklu
dokuma üretti. Fabrikada 750’si kadın ol-
mak üzere bin 600 işçi çalışıyordu.
Fabrikayı Atatürk açtı
Nazilli Basma Fabrikası 9 Ekim 1937’de
Atatürk tarafından işletmeye açıldı. Sü-
merbank Basma Fabrikası, Atatürk’ün
kafasındaki “Sosyal Fabrika Projesi’nin”
ilk uygulaması olması bakımından çok
önemlidir. Atatürk’ün kafasındaki fabrika,
sadece üretim yapılan bir mekan değil,
aynı zamanda “Ar-Ge” çalışmalarının yapıl-
dığı bir laboratuvar, eğitim verilen bir okul,
her türlü sanat ve spor imkanlarına sahip
bir kültür kompleksi, kısacası adeta dört
dörtlük bir “yaşam alanı”, bir kampustur.
Nazilli Basma fabrikaları Sümerbank
fabrikaları içinde özellikle çevreye sağladığı
olanaklar ve sosyal tesisleri ile en ünlüsüdür.
Dönemin benzer sanayi kuruluşları gibi
Nazilli Basma Fabrikası da fabrika olmaktan
çok sosyal tesisti. Önce yüzyıllar boyu sürüp
giden sıtma afetini yendi. Fabrikanın kurul-
duğu alandaki bataklıklar kanallar açılarak
kurutuldu ve sıtma afetine darbe vuruldu.
Fabrikada kurulan hastane halka da yardım
etmeye başladı. Çevreye okaliptüs ağaçları
dikildi, kinin (sıtma ilacı) dağıtıldı. Fabrika
tüm işçi guruplarının sorunlarına eğilmiş
ve çözümler üretmiştir. Çiftçinin ilkel ziraat
aletleri ile yaptığı tarımı modernleşirdi.
Fabrika açılmadan fabrikanın ihti-
yacı pamuğu yetiştirmek için 200 adet
modern tohum ekme makinesi getirildi.
Traktör, römork ve benzer tarım araçları
Nazilli’ye getirildi, kullanılması çiftçile-
re öğretildi. Esnafın kazancı arttı, oteller,
lokantalar açıldı. Nazili şehir görünümü
kazandı. Nazilli’nin ilk kütüphanesi, Sümer
Çocuk Kütüphanesi açıldı.
Nazilli’de 2000’lı yılda bile tiyatro yoktur
ama 1937 yılında Sümerbank Nazilli Fabri-
kası’nda 700 kişilik tiyatro salonu vardı.
Konserler, müsamereler, temsiller, aile
toplantıları, düğünler fabrikanın salonunda
yapılırdı.
1937 yılında kurulan Sümer Spor Na-
zilli gençliğini tembellikten, kahve köşe-
lerinden kurtardı. Cumhuriyet Nazilli’de
Sümerbank Basma Fabrikası aracılığı ile
kendisini hissettirdi. Sonra bütün benzerleri
gibi Cumhuriyet’in sanayileşme hamlesi-
nin emektar kuruluşlarından Nazilli Basma
Fabrikası da çöktü.1940’larda 4 bin 500 işçi
çalıştıran fabrikanın işçi sayısı 1963’de 2 bin
500’e 1997’de 949’a düştü. Tiyatro, sinema
salonları, diğer sosyal tesisler artık yok.
Bursa Merinos Fabrikası
1. Beş yıllık sanayi planının öngördüğü
yün ipliği fabrikası Bursa’da kuruldu. Me-
rinos Fabrikası’nın temeli 28 Kasım 1935
günü atıldı. Fabrika 2 Şubat 1938’de üre-
time geçti. Açılışı Atatürk yaptı. Atatürk
Merinos Fabrikası’nın şeref defterine şunları
yazdı: “Sümerbank Merinos Fabrikası, pek
kıymetli bir eser olarak milli sevinci artıra-
caktır. Bu eser yurdun, hulus ile Bursa böl-
gesinin endüstri inkişafına ve büyük milli
ihtiyacın giderilmesine yardım edecektir”.
Başlangıçta 16 bin 140 eğirme ve 7 bin
katlama iği ile kurulan fabrika 1941’de İngiliz
sistemi kamgarn tesisi ile takviye edildi ve
iğ eğirme sayısı 17 bin 20’ye katlama iğ
sayısı da 7 bin 320’ye çıkarıldı. Fabrikada 650
kadın ve bin 300 erkek işçi çalışmakta idi.
Malatya Bez Fabrikası
1. Beş yıllık sanayi planında jakarlı fab-
rikanın kurulması öngörülmüştü. Bu görev
İş Bankası, Ziraat Bankası ve Sümerbank’ın
ortaklığı ile Malatya Bez Fabrikası’nda ger-
çekleşti. 5 milyon sermaye ile kurulan fab-
rikanın inşaatına 1937 yılında başlandı.1940
yılında işletmeye girdi. Ortalama 3 bin 500
işçi çalıştırmakta idi.
O gün için ülkenin en modern jakar-
lı tezgahları ile donatılmış olan Malatya
Fabrikası her türlü, ham, kasarlı ve boyalı,
düz, çizgili ve çiçekli ve jakarlı dokuma ve
özellikle pamuklu ve ipekli döşemelik üre-
tebilmekte idi.
Kendi ihtiyacını üreten fabrika ayrıca
piyasanın tek ve çift katlı iplik ihtiyacına da
cevap veriyordu.
Malatya Fabrikası 25 bin 200 iğ, 438
tezgahla yılda 53 bin 590 ton iplik ve 11
milyon 655 bin metre dokuma üretecek
kapasitede idi. Enerjisini kendi termik sant-
ralinden sağlayan fabrika Derme yöresinde
de bir hidroelektrik santralı kurdu.
Malatya Bez Fabrikası’nın açılışını İs-
EKONOMİ TARİHİ
Sümerbank sporcuları, bir geçit töreninde.