84 / 132
EKONOMİK
FORUM
84
İNCELEME
ler arasındaki ticari ilişkileri katma değer
açısından analiz etmeye imkân sunan
OECD-WTO TiVA (Trade in Value Added)
veri setinden yararlandı. Düşündere’nin
inceleme yazısı şöyle:
“Geleneksel hesaplama yöntemleri,
tamamı aynı ülkede üretilen bir ürünle
sadece son montajı gerçekleştirilip ihraç
edilen bir ürünü birbirinden ayırt edemi-
yor. Bu durumu en güzel anlatan örnek-
lerden biri iPhone. iPhone’un üretiminde
kullanılan dokunmatik ekran, kamera ve
GPS alıcısı gibi temel bileşenler dört farklı
ülke tarafından üretiliyor.
Daha sonrasında Apple, Çin üzerinden
bu ürünleri ithal edip birleştiriyor. Çin’de-
ki montaj işleminden sonra nihai ürün,
Amerika’ya ortalama 180 dolardan ihraç
ediliyor. Sonuçta iPhone her ne kadar Çin
üzerinden ithal edilmiş olsa da aslında 180
dolardan 162’si Japonya ve Almanya gibi
farklı bileşenleri üreten ülkelere ödeniyor.
Amerika ve Çin arasındaki ikili ticaret iliş-
kisinin geleneksel yöntemlerle analizinde
ise Çin’in Japonya, Almanya ve Kore’den
ithal edip üretimde kullandığı ürünler he-
saba katılamıyor.
Dış ticaret dengesi
Alışılagelmiş ticaret hesaplamalarında,
katma değer göz önünde bulundurul-
madığı için iki ülke arasındaki dış ticaret
dengesi hatalı ölçülüyor. İki ülke arasındaki
dış ticaret dengesi alışılagelmiş hesaplama
yöntemlerinde ihracat ve ithalat değerleri
arasındaki farka bakılarak hesaplanıyor. Bu
hesaplama sırasında, brüt fiyatlar kullanı-
lıyor. iPhone örneğinde, ticaret istatistik-
lerinde Çin tek bir iPhone’u 180 dolardan
ihraç etmiş gibi gözüküyor. Ancak katma
değer gözünden bakınca, Çin’in kullandığı
162 dolar değerindeki ara malın aslında Al-
manya ve Japonya gibi üçüncü ülkelerden
ithal edildiği görülüyor. Yani Amerika, 180
dolarlık ürünü Çin’den ithal ettiğinde 162
doları dolaylı olarak diğer ülkelerden ithal
etmiş oluyor. Geleneksel ticaret hesap-
lamalarında ise yukarıda anlatılan katma
değer ayrımına bakılamıyor. Katma de-
ğer ayrımına bakılmaksızın da bir ülkenin
toplam dış ticaret açığı hesaplanabiliyor.
Ancak sorun bu açığın hangi ülkeye olan
bağımlılıktan dolayı olduğunu teşhis etme
aşamasında başlıyor.
Şekil 2
’de iPhone
Şekil 1: iPhone'un üretici firma orijinlerine göre ana bileşenleri ve bileşenlerin maliyeti, $, 200
Kaynak:
XingveDetert (2010),TEPAVgörselleştirmesi
Şekil 2: Amerika'nın iPhone ticaretindeki dış ticaret dengesi, 2009
Kaynak:
WTOve IDE-JETRO (2011)