86 / 132
EKONOMİK
FORUM
86
İNCELEME
ülke katkı sağlıyor. Brüt hesaplamalarda bu
katkının kaynağı ayırt edilmediği zamanlarda
ikili ticaret ilişkileri yanlış yansıtılmış oluyor.
Çin’in rolü
Değişen üretim ilişkilerinin ikili dış tica-
ret dengeleri üzerindeki etkisini anlamak
için Çin iyi bir örnek teşkil ediyor. 1996’dan
itibaren başlayan çalışmalarda ülkelerin
belli bir ürüne olan katkıları analiz ediliyor.
Barbie bebeğin hikâyesinden iPod’un hikâ-
yesine kadar literatürdeki birçok örnekte de
Çin’deki üretimin yapısı inceleniyor. Ayrıca,
Asya ülkelerinin üretim üssü olarak değer-
lendirildiği bu dönemde, Çin’in ihraç ettiği
10 dolardan 4’ünü yabancı katma değer
oluşturuyor.6 Takip eden analizlerde ise
literatürdeki firma seviyesindeki yaklaşı-
ma ek olarak Çin’in Amerika ve Türkiye ile
ilişkisinde verdiği dış ticaret fazlası, makro
düzeyde incelendi.
Çin’in dış ticaret fazlasını, katma de-
ğer verileriyle revize etmek, birçok ülkenin
Çin ile olan dış ticaret açığını anlamaya da
yardımcı olacaktır. Dünyanın en büyük ih-
racatçısı Çin’in dış ticareti, brüt değerler
üzerinden incelendiğinde Çin ile ticari iliş-
kisi olan 205 ülkenin 167’sinin açık verdi-
ği görülüyor. Örneğin, ticaret dengesinde
ekside olmasıyla bilinen en önemli örnek
Amerika’nın Çin ile olan ticareti, brüt yakla-
şımla incelendiğinde yaklaşık 300 milyar do-
larlık bir açık görülüyor. Bu da Amerika’nın
toplam dış ticaret açığının yaklaşık yüzde
40’ına tekabül ediyor. Çin’in üretiminde
özellikle de yüksek ve orta teknolojili sek-
törlerde yabancı katma değerin çok büyük
bir girdi rolü üstlendiği düşünülecek olursa
brüt değerlerle olan analizleri güncellemek
Amerika ve Amerika gibi ülkelerin dış ticaret
açığında Çin’in oynadığı rolü değiştiriyor.
Türkiye için iyi bir örnek
Birçok ülkenin dış ticaret açığında
önemli bir rol oynayan Çin, Türkiye’nin cari
açığının yapısını anlamak için de önemli
bir örnek teşkil ediyor. 2014 yılında Türkiye,
Çin’den 24,6 milyar değerinde mal ithal
etti. Türkiye’nin Çin’den ithalatı, 2000-2014
döneminde, yıllık ortalama yüzde 23,2 artış
gösterdi. İthalattaki hızlı artış ile Türkiye’nin
Çin karşısında dış ticaret açığı da 2014’te
21 milyar dolara ulaştı. Dış ticaret açığının
boyutlarını somutlaştırmak gerekirse bu
açık ile Türkiye, Çin ile ticaretinde en çok
açık veren ülkeler listesinde 12. sırada yerini
alıyor. Aynı zamanda bu açık, Türkiye’nin
2014 yılındaki dış ticaret açığının da yüzde
42’sine tekabül ediyor.
Çin’den yapılan ithalatta nihai malla-
rın yoğunlukta olması, Türkiye’nin de ikili
ticaretteki açığının yanlış hesaplanmış ola-
bileceğine işaret ediyor. iPhone örneğinde
olduğu gibi son destinasyonda montajı ger-
çekleştirilen nihai ürünler, tamamıyla Çin’de
üretilmese de Çin üzerinden ithal edildiği
Şekil 5: Çin ile ilişkilerinde dış ticaret açığı veren G20 ülkelerinin dış
ticaret açıkları, brüt ve katma değer, brüt açık=100, 2011
Kaynak:
OECD-WTOTiVA,TEPAVhesaplamaları
Kaynak:
OECD-WTOTiVA,TEPAVhesaplamaları
Şekil 6: Çin ile dış ticaret açığında sektörlerin payları, 2011