99 / 132
99
EKONOMİK
FORUM
Telif hakkı: Project Syndicate, 2016.
www.project-syndicate.org
Ç n para b r m ne aşırı değer kazandırma g b b l nd k
makroekonom k tavs ye şekerleme test n başarısızlığa uğratır.
Bu tavs ye g derek yaşlanan b r toplumda ve dünyada, aşırı
tüket m , yeters z yatırımı ve artan şs zl ğ teşv k eder.
karşı koyabilen ve dolayısıyla daha sonra iki şeker kazanan kü-
çük çocukların, yetişkinlikte başarılı olma olasılığının buna karşı
koyamayan çocuklarınkinden daha yüksek olduğu tespit edildi.
Benzer biçimde, gelecek için tasarruf ile yatırımyapmak üzere hızlı
tüketimi reddedebilen toplumların da gelecekteki gelir düzeyleri
yüksek ve emeklilikteki güvenceleri daha fazla olur. Daha çok tü-
ketmesi ve tasarrufu azaltması için Çin’e tavsiyede bulunan ABD’li
ekonomistlerin yaptığı şey aslında Amerika’nın geleceği için pek
fazla tasarrufta bulunulmayan ve yatırım yapılmayan Amerikan
kültürünün kötü alışkanlıklarını onlara satmaktan ibaret.
İkinci olarak, tasarruf ve yatırım akışları küreseldir. Tasarruf
oranı yerel yatırım ihtiyaçlarının çok ötesinde olan Çin gibi bir
ülke, düşük gelirli Afrika ve Asya başta olmak üzere dünyanın fazla
tasarruf yapılmayan diğer yerlerindeki yatırımı destekleyebilir.
Çin nüfusu hızla yaşlanıyor ve Çinli aileler emeklilik için tasarruf
yapıyor. Çinliler, maddi açıdan güvende olmalarını sağlayacak ana
kaynağın çok sayıda çocuk ya da devletin sosyal sigortası değil,
ailenin sahip olduğumaddi varlıklar olduğunu bilmekte. Öte yan-
dan düşük gelirli Afrika ve Asya ise hem sermaye fakiri hemde çok
genç nüfusa sahip. Gelecekteki ekonomik refahlarının temelini
atmak için Çinli tasarruf sahiplerinden ödünç alarak eğitim, yete-
nek ve altyapı alanında muazzam hızlı bir birikim oluşturabilirler.
Normalden az olan şey yatırımlar
Üçüncü olarak, küresel tasarruf oranının yüksek olması her
zaman yatırım oranının da yüksek olduğu anlamına gelmez;
doğru yönetilmezse bunun yerine az harcamaya ve işsizliğe
yol açabilir. Bankalara ve (emeklilik ve sigorta fonları gibi) diğer
finansal aracılara emanet edilen para üretim faaliyetlerini veya
kısa vadeli spekülasyonları (örneğin, tüketici kredileri ve emlak)
finanse edebilir. J. P. Morgan gibi tarihteki büyük bankacılar demir
yolu ve çelik gibi sanayiler kurdu. Bugün parayı yönetenler ise
tersine, kumarbazlara ve hatta Charles Ponzi gibi dolandırıcılara
benzemeye meyilli.
Dördüncü olarak, günümüzde düşük karbonlu enerji, şehirler
için akıllı enerji ağları ile bilgiye dayalı sağlık sistemleri gibi yüksek
sosyal getirisi olan yatırımlar kamu sektörü ve özel sektör ortak-
lıklarına bağlıdır ki, burada da kamu yatırımı ve kamu politikaları
özel sektör yatırımlarını teşvik eder. Uzun zamandır süren (tek
başına olmasa da genellikle askeriyeyle başlayan) bu tür ortaklıklar
olmasaydı demiryolu ağları, havacılık, otomobiller, yarı iletkenler,
uydular, GPS, hidrolik kırılma, nükleer enerji, genetik bilimi ve
internet olmazdı.
Günümüzün küresel sorunu, dünyadaki finans aracılarının
uzun vadeli tasarrufları uzun vadeli yatırımlara uygun şekilde
yönlendirmemesidir. Birçok devlette uzun vadeli eğitim, beceri
geliştirme ve altyapı gibi alanlardaki yatırım yetersizliğinin kronik-
leşmiş olması da bu sorunu derinleştirir, (ABD bunun en belirgin
örneğidir). Özel yatırımlardaki yetersizliğin en önemli sebebi bunu
tamamlayacak kamu sektörü yatırımlarının da yetersiz olması.
İleriyi göremeyen makroekonomistler dünyanın normalden az
tükettiği iddiasındalar. Oysa normalden az olan şey yatırımlar.
Çin para biriminin değer kaybetmesine izin verilmeli
Çin para birimine aşırı değer kazandırma gibi bilindik makro-
ekonomik tavsiye şekerleme testini başarısızlığa uğratır. Bu tavsiye
giderek yaşlanan bir toplumda ve Çin’in yüksek tasarruflarından,
endüstriyel kapasitesinden muazzam fayda sağlayabilecek bir
dünyada, aşırı tüketimi, yetersiz yatırımı ve artan işsizliği teşvik
eder. Doğru politika Çin’in tasarruflarını düşük gelirli Afrika ve
Asya’da altyapıya ve beceriye yapılan yatırımların artırılmasına
yönlendirmek. Çin’deki yeni Asya Altyapı Yatırım Bankası (AIIB) ve
onun tüm bölgede modern ulaşım ve iletişim bağlantıları kurma
amaçlı “Tek Bant Tek Yol” girişimi doğru yönde atılmış bir adım.
Bu programlar sayesinde Çin’deki fabrikalar yüksek kapasiteyle
çalışarak, bugünün düşük gelirli ülkelerinde büyümeyi hızlandır-
mak için gereken yatırım ürünlerini üretir. Çin’in, Afrika ve Asya’ya
yaptığı ana mal ihracatlarının daha uygun fiyatlı olabilmesi için
Çin para biriminin değer kaybetmesine izin verilmeli.
Daha genel bir ifadeyle, hükümetler ulusal ve çok taraflı
kalkınma bankalarının (Asya, Afrika, Amerika kıtasındaki ve İslam
ülkelerindeki bölgesel kalkınma bankaları dâhil) rolünü genişlet-
meli. Böylece emeklilik fonlarından, sigorta fonlarından ve ticari
bankalardan gelen uzun vadeli tasarrufları yirmi birinci yüzyıl en-
düstrilerine, altyapısına yapılan uzun vadeli kamu ile özel sektör
yatırımlarına yönlendirilmeli. Merkez bankaları ve koruma fonları
uzun vadeli ekonomik büyümeylemali istikrar sağlayamaz. Dünya
ekonomisini bugünkü istikrarsızlıktan ve yavaş gelişimden ancak
hemözel sektörde hemde kamu sektöründe yapılan uzun vadeli
yatırımlar kurtarabilir.