97 / 132
97
EKONOMİK
FORUM
Telif hakkı: Project Syndicate, 2016.
www.project-syndicate.org
Ç n’ n hayat ht yaçları arasında eş ts zl ğ n azaltılması, çevresel
bozulmanın kökünün kazınması, yaşanab l r şeh rler n kurulması
ve halk sağlığı, eğ t m, altyapı ve teknoloj g b alanlara yatırım ya-
pılması sayılab l r. Bu tür yatırımlardan sağlanan sosyal get r ler se
sermaye mal yet n n çok ötes nde olur.
kurallar koymasının neden gerekli olduğunu açıklar.
Ancak daha önemli olan husus reel ekonomiyi yöneten
kurallardır. 35 yıl önce ABD’de olduğu gibi bugün de Çin’de de,
arz yönlü tedbirlerin mi yoksa talep yönlü tedbirlerin mi büyü-
meyi eski düzeyine getirme olasılığının daha yüksek olduğu
tartışılıyor. ABD’nin yaşadığı deneyimler ve diğer birçok vaka
bize bazı yanıtlar verebilir.
Arz yönlü tedbirler en iyi tam istihdam zamanlarında alınabi-
lir. Yeterli talep olmazsa, arz yönlü verimliliği artırmak kaynakların
daha da eksik kullanılmasından başka bir şeye yaramaz. İş gücünü
üretkenliğin düşük olduğu kullanım biçimlerinden üretkenliğin
sıfır olduğu işsizliğe kaydırmak randımanı artırmaz. Bugün,
küresel toplam talepteki yetersizlik hükümetlerin harcamalarını
artıran tedbirler almasını gerektiriyor.
Bu tür harcamalar birçok iyi amaçla kullanılabilir. Günümüzde
Çin’in hayati ihtiyaçları arasında eşitsizliğin azaltılması, çevresel
bozulmanın kökünün kazınması, yaşanabilir şehirlerin kurulması
ve halk sağlığı, eğitim, altyapı ve teknoloji gibi alanlara yatırım
yapılması sayılabilir. Yetkililerin ayrıca gıda, bina, ilaç ve başka
birçok şeyde güvenliği sağlamak için düzenleyici kapasiteyi
pekiştirmeleri gerekiyor. Bu tür yatırımlardan sağlanan sosyal
getiriler ise sermaye maliyetinin çok ötesinde olur.
Çin’in geçmişteki hatası neydi?
Çin’in geçmişteki hatası borç finansmanına çok fazla bel
bağlamak oldu. Ama Çin’in aynı zamanda, kendi vergi tabanını
genel verimliliği ve/veya öz sermayeyi artıracak şekilde geniş-
letebileceği bolca imkânı var. Çevre vergileriyle önemli oranda
gelir elde edilebildiği gibi, hava ve su kalitesi de yükseltilebilir;
tıkanıklık vergileriyle şehirlerdeki yaşam kalitesi artırılabilir;
gayrimenkulden ve sermayeden kazanç vergileriyle de üretken
faaliyetlere daha fazla yatırım yapılması teşvik edilerek büyüme
desteklenebilir. Kısacası, doğru şekilde tasarlanan ve vergilerin
giderlerle uyumlu şekilde artırıldığı, dengeli bütçeye sahip ted-
birler ekonomi için önemli bir canlandırıcı etken olabilir.
Çin eskiye dönük, arz yönlü tedbirler üzerinde durma tuzağına
da düşmemeli. ABD’de, Nevada Çölü’nün orta yerine baştan savma
evler yapılarak kaynaklar israf edildi. Ama öncelikli iş ise (konut pi-
yasasını güçlendirme gayretiyle) bu evlerin yerle bir edilmesi değil,
kaynakların gelecekte verimli şekilde tahsis edilmesini sağlamak.
Gerçekte, yeni başlayanlar için ekonomi derslerinin ilk haf-
talarında öğretilen temel ilke geçmişe mazi dendiği ve olmuşla
ölmüşe çare olmadığı. Düşük maliyetli (uzun vadeli ortalama
üretim maliyetinin altında ama marjinal maliyete eşit ya da
bunun üzerinde fiyatlarla temin edilen) çelik diğer endüstriler
için belirgin bir avantaj. Örneğin, ABD’li firmalara 1990’larda
muazzampara kazandıran fiber optik alanında Amerika’nın sahip
olduğu aşırı kapasiteyi yok etmek bir hata olurdu. Gelecekteki
kullanım olasılıklarıyla ilişkili “seçenek” değeri, daima minimum
bakımmaliyetiyle kıyaslanmalı.
Çin’in benimsediği politika yaklaşımı
Çin’in aşırı kapasite sorunuyla yüzleşirken karşı karşıya kaldığı
güçlük de, işlerini kaybedebilecek olanlara bir tür destek verilme-
sinin gerekeceği. Aksi halde şirketler kendi zararlarını en aza indire-
bilmek için güçlü kurtarma paketleri talep edebilir. Eğer hükümet
iş gücü piyasasında aktif politikalar uygulayarak talep yönlü etkili
tedbirler alırsa, en azından istihdam sorunu başarıyla ele alınabilir
ve ekonomik yeniden yapılanma için en uygun, ya da en azından
makul politikalar belirlenebilir.
Çin’in bir demakro deflasyon (para kısıtlaması) sorunu var. Aşırı
kapasite fiyatlara aşağı yönde baskı uygular ve bu da reel (enflas-
yona ayarlı) manivela kuvvetlerinde artış yaşayan borçlu firmalara
dışarıdan olumsuz etki eder. Ama arz yönlü konsolidasyona gidil-
mesinden çok daha iyi bir yöntem, deflasyon baskılarını dengele-
yebilecek şekilde, talep yönlü saldırgan bir genişlemeye gitmek.
Bu nedenle ekonomi ilkeleri ve siyasi faktörler iyi bilinmeli.
Ama çoğu zaman Çin’in ekonomisi hakkındaki tartışmalara arz
yönlü reform yapmak için getirilen naif öneriler hâkim olur ve
2008’deki küresel mali krizin ardından alınan talep yönlü tedbirlerin
eleştirilmesi de buna eşlik eder. Bu tedbirler mükemmel olmaktan
çok uzak; beklenmedik bir acil durum bağlamında, fazla düşün-
meden alınmaları gerekiyordu. Ama yine de hiç yoktan iyiydiler.
Bunun nedeni de, kaynakları standart altı yollarla kullanmanın
hiç kullanmamaktan daima daha iyi olması. 2008 sonrasındaki uya-
ranlar olmadığı için, Çin’de önemli oranda işsizlik görülebilirdi. Eğer
yetkililer daha iyi tasarlanmış talep yönlü reformlara kucak açarsa,
arz yönlü daha kapsamlı reformlar yapmak için daha fazla imkânla-
rı olur. Ayrıca, talep yönlü tedbirler aşırı arzı azaltacağından, gerekli
bazı arz yönlü reformların büyüklüğü de çarpıcı şekilde azalır.