96 / 132
EKONOMİK
FORUM
96
Ç n’ n sarsıntılı
yen normal
Ç n’ n geçm ştek hatası borç
f nansmanına çok fazla bel
bağlamak oldu. Ama Ç n’ n
aynı zamanda, kend verg
tabanını genel ver ml l ğ ve/
veya öz sermayey artıracak
şek lde gen şleteb leceğ
bolca mkânı var. Doğru
şek lde tasarlanan ve
verg ler n g derlerle uyumlu
şek lde artırıldığı, dengel
bütçeye sah p tedb rler
ekonom ç n öneml b r
canlandırıcı etken olab l r.
Nobel Ekonomi ödülü sahibi olan Prof. Joseph E. Stiglitz, Roosevelt
Enstitüsü’nün Baş Ekonomisti ve Columbia Üniversitesi’nde ders
vermektedir. Adam S. Hersh, Roosevelt Enstitüsü’nde Kıdemli
Ekonomist ve Columbia Üniversitesi’nin Politik Diyalog Girişimi’nde
misafir öğretim üyesi olarak görev yapmaktadır.
Ç
in’de ihracata dayalı büyümeden yurt içi hizmetleri ile
hanehalkı tüketimini temel alan modele geçiş, borsa-
daki dönüşlerin ve döviz kurlarındaki dalgalanmanın
ülkenin ekonomik istikrarı hakkında endişe yaratma-
sıyla beraber, bazılarınca beklenenden çok daha fazla sarsıntılı
oldu. Yine de, tarihi standartlara göre, Çin’in ekonomisi hâlâ iyi
gidiyor (yıllık yaklaşık %7’lik GSMH artış oranıyla bir bakıma çok iyi
bile denebilir) ama Çin’in geçtiğimiz 30 yıllık dönemde yaşadığı
düzeydeki bir başarı da yüksek beklentileri beraberinde getiriyor.
Bu durumdan alınacak en önemli ders; “Çin’in özelliklerine
sahip piyasalar” da, ABD’nin özelliklerine sahip piyasalar kadar
dalgalıdır ve kolay kontrol edilemez. Piyasalar her durumda artık
kontrol edilemez hale geliyor, kolay kolay emir almıyor. Piyasaların
kontrol edilebilmesi ancak oyunun kurallarının şeffaflıkla ortaya
konmasıyla olabilir.
Çin’de süregelen tartışmalar
Bütün piyasaların kurallara ve yönetmeliklere ihtiyacı var. İyi
kurallar piyasaların dengelenmesine yardımcı olabilir. Kötü tasar-
lanmış kurallar ise ne kadar iyi niyetle ortaya konmuş olursa olsun,
tam tersi etki yaratabilir. Örneğin, 1987 yılında ABD’de yaşanan
borsa krizinden bu yana, devre kesicileri bulundurmanın önemi
anlaşıldı; ama bu tür reformlar kusursuz tasarlanmazsa oynaklığı
artırabilir. Eğer devre kesicide işlemlerin uzun vadeli ve kısa vadeli
askıya alınması gibi iki düzey varsa ve bunlar birbirine çok yakın
duruyorsa, birincisi tetiklendiği an, ikincisinin de her an patlayabi-
leceğini fark eden piyasa katılımcıları panikle piyasadan kaçabilir.
Ayrıca, piyasalarda olup bitenlerle reel ekonomi arasında pek
sıkı bir ilişki yok. Yakın zamanda yaşanan Büyük Buhran da bunun
kanıtı. ABD borsası düzelerek sağlığına kavuşsa da, reel ekonomide
hâlâ işler kesattır. Yine de, borsanın ve döviz kurlarındaki dalga-
lanmanın reel etkileri olabilir. Belirsizlikler tüketimin ve yatırımın
azalmasına yol açabilir, bu da hükümetlerin istikrarı destekleyen
Prof. Joseph E.
St gl tz