103 / 132
103
EKONOMİK
FORUM
Net b lg ler rekabet edeb l r b r ürün ve ş yapma tarzına, yan
metoda dönüştürme konusunda c dd enerj harcamalıyız. Bu
yazı çerçeves nde paylaşılan öner ler , eleşt rel aklın süzgec nden
geç rmel , eks kler n tamamlamalı, yanlışlarını düzeltmel , yen
entelektüel değerler katarak zeng nleşt rmel y z.
soruya verilecek yegane mümkün cevap ‹anlamının herhangi bir tür-
den veriyi başka bir dile tercüme edebilme becerisi anlamına geldiğidir.
Fransızca veya Almanca gibi farklı bir dili değil, farklı bir seviyedeki farklı
kelimeleri kastediyorum. Nihayetinde, bu tercüme size bir sözlükten
bekleneni- kelime anlamını- anlamaya çalıştığımız ifade veya kelimeyle
eş yapıda olan, başak bir seviyedeki, farklı kelimelerle- verir. Peki, kurallar
olmaksızın tercümemümkünmüdür? Böyle bir tercümeyi anlamak ke-
sinlikle imkansızdır. Herhangi bir kelimeyi herhangi başka bir kelimeyle
veya herhangi bir cümleyi herhangi başka bir cümleyle değiştiremeye-
ceğinizden tercüme kurallarınız olmalıdır. Kurallardan veya anlamdan
bahsetmek aynı şeyden bahsetmektir ve insanlığın bütün entelektüel
teşebbüslerine bakıldığında, dünya üzerinde kaydedildikleri kadarıyla,
ortak payda daima bir tür düzen tesis etmek olmuştur. Bu insan zihninin
temel düzen ihtiyacını temsil ediyorsa, neticede insan zihni de evrenin
bir parçası olduğuna göre, bu ihtiyaç muhtemelen mevcuttur; çünkü
evrende bir düzen vardır ve evren bir kaos değildir”diyor.
Rekabet sürecinde de büyük karmaşaya rağmen “kendine benzerlik
özellikleri” vardır; yapıyı oluşturan bu kavramın anlaşılması, büyük veriyi
ehlileştirme analitiğine işimizi kolaylaştırır. Bu yapı özelliklerini kavrama-
dan hızla artan ve karmaşıklaşan, ayıklanması, değerlendirilmesi ve değer
üreminde kullanılması iş dünyasının birinci önceliği haline gelen büyük
veriden yararlanamayız. İşlerimizi etkin ve verimli yapmak istiyorsak, işimiz-
le ilgili“kendine benzerlik özelliği"nin ne olduğunu, büyük veri analizinde
bu özelliği nasıl kullanacağımızı sorun edinmeli, çözüm yolları bulmalıyız.
Beş rekabet gücü
Porter’e
3
göre beş rekabet gücü varadır:
1)
Sektöre yeni giren
firmaların rekabeti,
2)
Tedarikçilerin pazarlık gücü,
3)
Alıcıların pazarlık
gücü,
4)
İkame ürünlerin riski
5)
Sektördeki mevcut rakipler arasındaki
rekabet. Bu geleneksel rekabet güçleri varlığını sürdürmektedir ama
etkileri azalmaktadır.
Geleneksel“üretim hattı”, doğrusal yapıdaki bir dizi etkinliğe dayalı
değer üretir. Klasik “değer zinciri” tam da budur. Değer zincirinin bir
ucundaki girdiler, bir dizi dönüştürme ve işlemden sonra, daha değerli
bir çıktıya dönüştürülür.
Bugün, “ürün hattı yapılarının” hızla “platform yapılara” dönüşme-
sine tanıklık ediyoruz.
Geleneksel üretim hattı üç özelliğe sahiptir: Birincisi, kaynak-te-
melli yapısı vardır; kaynaklara erişilebilirlik avantaj sağlar. Fiziksel var-
lıklar yanında fikri haklar avantajın kaynağıdır. İkincisi, hammaddeden
satışa kadar çok farklı bileşenin optimize edilerek yeni bir değere
ulaşılır. Üçüncüsü de ürün hattı yapısında, ürün ve hizmetler müşte-
rilerin ömrüne odaklanır.
Yeni oluşmakta olan platform yapılarda, birincisi üreticiler ve tü-
keticiler en değerli varlıklardır. İkincisi, üretici ve tüketiciler arasındaki
etkileşim değer üretiminin belirleyicisidir; bu yapılarda üretimin değiş-
ken maliyetlerinde bile kaçınılabilir. Üçüncüsü de rekabetin beş kuvvet
geçerliliğini koruyor ama bu kuvvetler farklı biçimde karşımıza çıkıyor
yeni faktörler sisteme ekleniyor.
4
Ürün hattından platform yapılarına
geçiş sürecini etkin yönetme iş dünyasının ivedi sorunlarından biri hali-
ne gelmiştir; kendine benzerlik özelliklerini belirlemek, karar verecek iş
yöneticilerinin işini önemli ölçüde kolaylaştırabilir.
Toplumlar dönüşüm yaşarken, bir önceki aşamanın geçerli
araç-gereçleri, algıları ve anlayışları kısa zamanda tümüyle yok olmaz.
Değişmeler dışa açık olup olmamaya, ülkenin gelişmiş bölgelerine
uzaklık ya da yakınlığına, yerel kaynakların gücüne, kurulan ilişkilerin
yaygınlık ve yoğunluğuna göre farklı zamanlara yayılır.
Kullandığımız araç-gereçler, gelenek ve göreneklerimiz, alışkanlık-
larımız zaman içinde değişir ama tümünden yok olmayabilir. Bugün
toprakları sürerken en ileri teknolojiler de devrede olduğu gibi yaklaşık
13 bin yıl önce Göbeklitepe civarında kullanılan çatal bir ağaçtan
yapılan kara saban da kullanılır. Buna sosyolojide farklı dönemlere ait
olanların eş zamanlılığı diyoruz.
Bu yazının merkez düşüncesi, iş insanlarının büyük veriyi ehlileşti-
rirken, kendine benzerlik özelliklerinin önemini kavrarsak, işimize yarar
bilgileri ayıklamak kolaylaşacaktır. Ürün-hattı yapılarından platform
yapılara geçerken, kendine benzerlikleri iyi saptayabilirsek; bir başka
anlatımla incelediğimiz olgunun sabitlerini belirlersek, değişmelerinin
hızını ve yönünü daha iyi gözlemleyebilir; eğilimleri, fırsat ve tehlikeleri
saptayarak sağlıklı kararlar üretebiliriz.
Büyük veri etkileri
Bir başka yazıda ayrıntılarını irdelememiz gereken“büyük verinin iş
yaşamına etkilerini”kavramak için“anlamanın”bileşen ve bağlamlarını
netleştirmek önemlidir.
Alışkanlıkla yönetimanlayışımızı, analizle yönetime taşımalıyız. Büyük
veriyi ehlileştirmenin donanımve yazılımlarını geliştirmeliyiz. Geliştirmek
de yetmez etkin bir biçimde kullanarak, yönetişimin temel kuralı olan net
bilgi, etkin koordinasyon ve odaklanmayı içselleştirmeliyiz. Hepsinden
önemlisi, net bilgileri rekabet edebilir bir ürün ve iş yapma tarzına yani
metoda dönüştürme konusunda ciddi enerji harcamalıyız.
Daha da önemlisi, bu yazı çerçevesinde paylaşılan önerileri, eleştirel
aklın süzgecinden geçirmeli, eksiklerini tamamlamalı, yanlışlarını düzelt-
meli, yeni entelektüel değerler katarak zenginleştirmeliyiz.
1)
Gerd Binnnig, “Yaratıcılık süreci”Deutschaland, T 5/2004
2)
Calude Levi-Strauss, Mit ve Anlam.....S.45-46
3)
Michael E.Porter, Rekabet Stratejisi, Çev. Gülden Ulubilgen, Sistem Yayıncılık, Eylül 2009,s.4-41
4)
Marshall W. Wan Alstyne, Geoffrey G. Parken ve Sangeet Paul Choudaryı, “Ürün hatları platformlar ve stratejinin yeni kuralları”HBR/T, Nisan 2016,s. 50-56