101 / 132
101
EKONOMİK
FORUM
Atatürk“bankanın adı
Etibank olsun”dedi
1932 yı1ı sonlarında 9 Eylül 1932 tarihin-
de ikinci defa İktisat Vekili olarak atanan Celal
Bayar o günlerde başlattığı hızlı çalışmalar ve
ilk sanayileşme planı hazırlıkları konusunda
şunları anlatır:
“Osmanlı Devleti’nin son devirlerinde
maalesef ciddi bir madencilik ve maden
üretim politikası izlenememiştir. Memur
maaşlarını ödemek veya başka bir maksat
için yabancı bankalardan ağır şartlarla birer
miktar borç para alınırken onların müdür-
lerine ve levanten aracılarına memleketin
şurasında burasında arama ve işletme ruh-
satları verilmesi adet haline getirilmiştir.
Birçok kimselerin elinde de ihsan-ı şahane
(Padişah bağışı) olarak verilmiş maden im-
tiyazları mevcuttu. Ben etraflı ve derinliğine
bir inceleme yaptırdım. Güvenilir bir yabancı
uzman getirttim. Esasen İktisat Vekaleti’nde
Hitler Almanyası’ndan kaçarak bize sığınmış
uzmanlar çalıştırıyordum. Ayrıca da bilgili,
milliyetçiTürkmühendislerimiz vardı. Onlarla
birlikte çalıştık. Araştırmalarımız sonunda
önemli kararlara vardık.
Vardığımız kararları, emirleri üzerine
Atatürk’e arz ve izah ettim. Çok memnun
oldular. Hatta beni kucakladılar. ‘Tam iste-
diklerim gibi planlanmış. Madenlerimizle
petrollerimizi işletmek ve elektrifikasyon
projelerini uygulamak için bir teşekkül dü-
şünüyorsunuz. Onun adını ben koyacağım.
ETİBANK olsun’buyurdular.”
Etibank’ın kuruluşu
Etibank Atatürk’ün hedeflediği topye-
kün kalkınma çalışmalarının odağıdır. 1933
yılında tamamlanarak 1934’de uygulamaya
giren 1. Beş Yıllık plan gereğince maden
üretim ve ihracatına ve metalürji sanayine
önem verilmişti. O zamanki iktisat vekale-
tinde hazırlanan 20 rapordan 7’si maden ve
maden sanayi ile ilgilidir. Atatürk bu raporları
dikkatle incelemiş sayfa kenarlarına kendi el
yazısı ile notlar düşmüştür.
Etibank 14 Haziran 1935 tarihinde ma-
dencilik, enerji üretim ve dağıtımını sağla-
mak amacı ile kuruldu.
İlk genel müdürü İlhami Nafiz Pamir
Atatürk’ün adını koyduğu Etibank
Ankara’da Ulus dolayında İş Bankası’nın
birkaç odasında çalışmaya başladı. İlk ge-
nel müdürü yüksek maden mühendisi
İlhami Nafiz Pamir idi. İlk ele alınan konu-
ların başında Guleman kromit yatakları
ve Ergani bakır yatağı vardı. Daha sonra
kömür ve maden yataklarının tespitine
projelendirilmesine girişilir. Zonguldak
havzasındaki 63 no’lu ocağın devlete ait
yarı hissesi ve ruhsatları, devlete geçen 30
kömür ocağının, Fethiye’de 6 krom ocağı-
nın imtiyazları Etibank’a devredilir.1934-38
yıllarını kapsayan 5 yılda tamamlanmak
üzere uygulamaya konulan o günlerin
para değeri ile toplam 63 milyon TL tutan
yatırımın üçte birine yakın kısmı maden
grubuna ayrılmıştı.
Etibank’ın ilk ele aldığı işletme Şark
kromları oldu. Behiç Erkin’in Genel Müdür
olarak atandığı işletme 2 Mart 1936’da
işletmeye açıldı. Görevliler o yılların geçil-
mez yolsuz dağlarından Akaca’ya gittiler
ve 14 Mayıs 1936’da ilk kazmayı vurdular.
Alman Krupp firması ile hemen 30 bin
tonluk satış anlaşması yaptılar.
Ergani Bakır
Ergani Bakır Madeni’nin işletme im-
tiyazı Birinci Dünya Savaşı öncesinde bir
Alman şirketine verilmişti. Almanlar imti-
yaz sözleşmesinin gereklerini yerine ge-
tirmeyince, 1925 yılında işletme hissesinin
yüzde 50’si Almanlar’dan satın alındı ve
Ergani Bakır İşletmesi Türk Anonim Şirketi
kuruldu. 11 Haziran 1936 tarihinde 850
bin TL’ye millileştirildi ve devletleştirildi
ve Ergani Bakır İşletmeleri’nin yönetimi
Etibank’a geçti.
Elazığ’ın Maden İlçesi Guleman Kö-
yü’nde MTA tarafından krom bulunması
sonrasında kurulan Şark Kromları 15 Ekim
1936 tarihinde çalışmalarına başladı. İş-
letme 1939 yılında Etibank Şark Kromları
İşletmesi Müessesesi’ne dönüştürüldü.
Gulemandan Ergani Bakır İşletmesi’nin bu-
lunduğu maden istasyonuna Türkiye’nin
en uzun havai nakil hattı yapıldı. Ayrıca 28
km’lik Gulaman-Maden şosesi inşa edildi
ve gerekli araç gereç alınarak üretimi hız-
landırdılar.
Ereğli Kömür İşletmeleri
Ereğli Kömür İşletmeleri Fransız şir-
ketine aitti. 1936 yılında Fransız şirketinin
Zonguldak ve İstanbul’daki bütün mal
varlığı 3.5 milyon TL ödenerek satın alın-
dı. 11 Haziran 1937’de havza Etibank’a
devredildi. Aynı yıllarda bölgede bulunan
bazı özel kişilere ait ocaklarda satın alındı.
Bu ocaklardan biri de İsmet İnönü’nün
kardeşi Rıza Temelli’ye aitti. Rıza Temelli
Başbakan olan kardeşi İsmet İnönü’ye oca-
ğının millileştirilmemesi için adeta yalvarır
ama İsmet Paşa hiç bir taviz vermez ve
kardeşinin ocağını da millileştirir.
Bunlardan başka aynı dönemlerde
MTA tarafından bulunan Kuvarshan ba-
kır yatağı Etibank’a verildi ve 27 Mayıs
1937’de işletmeye açıldı Ankara-Keskin