Forum 259

EKONOMİK

FORUM

fabrikası kuruldu. Bu fabrikada teknisyen

olarak çalışan kurtuluş Savaşı pilotlarından

Vecihi Hürkuş “Vecihi 14” adıyla bir uçak

geliştirdi.

1930’da Fransa’da eğitimini tamamla-

yarak yurda dönen Selahattin Alan MMW-1

tipi bir uçak projesi yaptı. 1932’de tamam-

lanan projenin bazı parçaları Kayseri’de

üretildi. 200 kilometre sürat yapabilen ve

havada 2,5 saat kalabilen uçak yapıldı.

Özel sektör de uçak sanayiine girdi

Kayseri ve Eskişehir’deki uçak fabrika-

larının kuruluşundan bir süre sonra uçak

sanayine özel sektör de girdi. Bu alanda ilk

atılımı demir yolu inşaatındaki başarıları

nedeniyle Atatürk’ün soyadını verdiği Nuri

Demirağ adlı iş adamı yaptı.

1930’lu yıllarda devletin ihtiyacı olan

uçaklar halkın yardımıyla alınabiliyordu.

Kampanya düzenleniyor ve her ilden topla-

nan paralarla uçak alınıyor ve uçağın kuyru-

ğuna o ilin adı yazılıyordu. Zengin iş adam-

ları da uçak alarak devlete bağışlıyorlardı.

Nuri Demirağ’a da bu öneri yapılınca,

“Ben sadece bir uçak almak yerine fab-

rikasını yaparım. Kendi teknolojimizle

kendi sanayimizi kurmalıyız, Avrupa’dan,

Amerika’dan lisanslar alıp tayyare yapmak

kopyacılıktır, yepyeni bir Türk tipi vücuda

getirilmelidir” dedi ve kolları sıvadı. Yanına

mühendislerini alarak Avrupa’da bir incele-

me gezisine çıktı.

1936 yılında uçak fabrikası için hazırlık-

lara başladı. Çekoslovak firmasıyla anlaşarak

bugün İstanbul Beşiktaş’ta Deniz Müzesi

olarak kullanılan binanın yanında fabrikayı

kurdu. Fransa’da uçak mühendisliği eğitimi

gören ve Eskişehir Uçak Fabrikası’nda ça-

lışan Selahattin Alan ile birlikte çalışmaya

başladı. Beşiktaş’taki atölyede uçak dizayn

ve prototip çalışmaları başladı.

Selahattin Alan’ın prototipini Eskişe-

hir’de yaptığı NuD36 rumuzu ile 24 adet

uçak imal edildi. 1938 yılında NuD-38 ru-

muzlu çift motorlu ve madeni gövdeli altı

kişilik yolcu uçağının dizaynına başladı.

Aynı anda pilot ve teknisyen yetiştire-

cek havacılık okulu kurma girişiminde bu-

lundu. Pilot yetiştirmek amacıylaYeşilköy’de

GÖK Okulu adlı eğitim tesislerini kurdu. 290

pilot yetiştirdi.

THK Beşiktaş’taki fabrikaya 65 adet pla-

nör,10 adet eğitim uçağı sipariş etti. Hepsi

bitirildi ve teslim edildi.

Nuri Demirağ’ın yaptığı uçaklar Türki-

ye’de olduğu kadar yurt dışında da yankılar

uyandırdı. Türklerin kendi uçaklarını kendile-

rinin yapması dünyanın belli başlı uçak fabri-

kalarını endişelendirdi. Engellemeler başladı.

Hele çift motorlu, barışta yolcu uçağı,

savaşta bombardıman uçağı olarak kullanı-

lacak 5 bin 500 metre yüksekliğe çıkabilen

saatte 270 kilometre yapabilen NuD 38 dün-

ya uçak sanayicilerinin dikkatini Nuri Demi-

rağ’ın fabrikasına çekti. THK 24 adet eğitim

uçağı sipariş etti. Uçaklar tamamlandı.

Yugoslavya’dan teknik lise mezunu ola-

rak İstanbul’a gelen, ülkemizin sayılı soyut

ressamlarından Ferruh Başağa bu fabrikada

çalışanlardandı. Şunları anlattı:

“Ben Çekoslovakya’da planörcülük üze-

rine eğitim görmüştüm. Türkiye’ye gelince

beni o fabrikaya tayin ettiler. O yıllarda

askeriyeye devretmek üzere planörler ya-

pılıyordu. İlk uçağı o mühendis yaptı (Sela-

hattin Alan) ve Beşiktaş’taki atölyede uçak

bitirildi, ‘Artık bu uçağı Eskişehir’e teslim

edeceğiz, götüreceğiz’ dedi.

O zaman başka vasıta yoktu herhalde.

Eski mavnalar vardı. İmalathaneden alınan

uçak mavnanın üstüne yerleştirildi. Yeşilköy

Havaalanına götürüldü. Ertesi gün Yeşil-

köy’de tecrübeler yaptılar, bindiler Eskişehir’e

gittiler, havaalanının üzerinde dolaştıktan

sonra alana inerken karşısına bir köpek çı-

kıyor. Pilot köpeği ezmemek için yeniden

havalanıyor ve yeniden inerken tekerlek bir

çukura giriyor, kaza oluyor pilot ölüyor…”

Kaza üretim hatası değil, günümüzde

bile olabilen tamamen pilotaj hatasıydı

ama Türkiye’nin sanayileşmesine karşı olan,

üretmek yerine ithal etme yanlıları için bu

olay bir fırsat oldu.

Hemen kara propagandaya başladılar.

THK uçakları almaktan vazgeçti, Hükümet

de uçakların yabancı ülkelere satışını ya-

sakladı. Nuri Demirağ güç duruma düştü

Ferruh Başağa:

“Almanlar o uçağı çok

benimsedi o yüzden bütün projelerini kaçır-

adet uçak üretildi. Ardından aynı fabrikada

Amerikan Curtis-Wright uçaklarının mon-

tajına başlandı.

Bu fabrikada 1938 yılına kadar 145 Al-

man gotha,112 adet İngiliz Miles-Magister

tipi uçak üretildi.

1939 yılında fabrika Türk Hava Kuvvetle-

ri’ne devredildi. 2. Dünya Savaşı’ndan sonra

Amerikan yardımı başlayınca,“Siz yapmayın

biz ucuza verelim”diyen Amerikan teklifine

“evet”diyen iktidarlarca üretimdurdu. Fabri-

ka hava bakım ve ikmal merkezi oldu.

1926 yılında Eskişehir’de de bir uçak

Madem ülkemin tayyareye

ihtiyacı var, bunu dışarıdan

almak yerine fabrikasını

kurar, Türk tipi uçağı

üretirim.

Nuri DEMİRAĞ